Emeliyyat sistemleri – Komputerdə işləyən, hardware qaynaqlarını idarə edən və müxtəlif tətbiq proqramları üçün ümumi xidmətlər göstərən bir proqramdır. Əməliyyat sistemi tədbiq kodları ümumiyyətlə birbaşa hardware tərəfindən icra olunsa da, giriş proqramı və yaddaş ayrılması kimi hardware funksiyaları üçün tətbiqetmə proqramları ilə komputer avadanlığı arasında vasitəçi rolunu oynayır.
Əməliyyat sistemləri yalnız komputerlərdə, video, oyun konsollarında, mobil telefonlarda və veb serverlerde deyil;Avtomobillərdə, ağ əşyalara və ya hətta saatların içərisinə yüklənə bilər. Əməliyyat sistemləri işləkliyinin genişliyi ilə deyil, aparatı müəyyən bir məqsəd üçün proqramramlaşdırma qabiliyyəti ilə qiymətləndirilməlidir.
Əməliyyat sistemlərinə nümunə olaraq Microsoft Windows, Mac OS X, Linux, Pardus, BeOS, Android və İOS daxildir.
Emeliyyat sistemi komputer qurulduqdan sonra yüklənir və istənilən vaxt silinə və yenidən quraşdırıla və ya başqa bir emeliyyat sistemi ilə əvəz edilə bilər.
Əmeliyyat sistemi nədir və necə işləyir?
Başlanğıc zamanı emeliyyat sistemi özünü yaddaşa ataraq yaddaşdan işləməyə başlayır. Ekran görüntüsü açıldıqdan sonra görünəndə içəridəki tətbiqlər açılmağa başlayır. Bu tətbiqetmələrin açılması başa çatdıqdan sonra işləmə əməliyyatı başa çatır və proses başlayır.
Emeliyyat sistemleri iki yerə bölünür.
- Qapalı mənbəli
- Microsoft Windows
- Mac OS X
- Chrome OS
2. Açıq mənbəli (Linux)
- Ubuntu
- Centos
- FreeDos32
- GNU/Hurd
- Haiku
- NetBSD
- ReactOS
- Pardus(Türkiyə)
Emeliyyat sistemi növləri hansılardır
Komputerlərdə bir neçə tip emeliyyat sistemindən istifadə edirlər: UNİX, DOS, MS DOS, OS/2, Windows 95/98 Me/2000 /XP/ Vista /7. Fərdi komputerlərdə əsasən Windows 9x (1995ci ildə yaradılmışdır) əməliyyat sistemi proqram təminatından geniş istifadə olunur. Windows 9x çoxməsələli əməliyyat sistemi olub, qrafiki pənçərə istifadəçi interfeysi ə malikdir.
Windows emeliyyat sistemi
Microsoft tərəfindən ilk olaraq MS-DOS adı ilə satışa çıxan daha sonra Windows adını alan və dünyadan ən çox istifadə olunan emeliyyat sistemidir. Asanlıqla öyrənilən bilən emeliyyat sistemidir. Bu asanlıq Windows-a komputer bazarında ən çox istifadə olunan emeliyyat sistemi olmasını təşkil edir. Bu mövzuda ən böyük ən böyük rəqibi Linux emeliyyat sistemidir.
Windows sisteminin təkamülü
MacOS ( Apple OS X) emeliyyat sistemi
Machintosh emeliyyat sistemi, Apple – nin yaratmış olduğu şəxsi komputerlər içərisində istifadə edilməkdə olan inkişaf etmiş bir emeliyyat sistemidir. İlk olaraq Apple-in şəxsi komputeri olan Machintosh ilə birlikdə 1984cü ildə ortaya çıxmışdır. Günümüzədək istifadə olunmaqdadır.
UNIX əməliyyat sistemləri
UNİX, Brain Kernighan tərəfindən icad edilən və MULTICS komandasının üzvləri tərəfindən Bell Labaratoriyasında 1960 cı illərin sonuna doğru inkişaf etmiş bir emeliyyat sistemidir. UNİX emeliyyat sistemi C proqram dili ilə yaradılmışdır.
Linux – emeliyyat sistemleri
Linux emeliyyat sisteminin adı onun dizayneri Linus Torvaldsan adı ilə bağlıdır. İlk dəfə 1991ci ildə adını tanıdıb. Bir çox açıq mənbəli emeliyyat sisteminin əsasını təşkil edən, Linuxun virus ehtimalı ən aşağı olan emeliyyat sistemi olduğu bilinir. Linux-un yanında olmayan yeganə şirkət, əksəriyyətimizin istifadə etdiyi Windows emeliyyat sistemlerini inkişaf etdirən Microsoft şirkətidir.
Pardus əməliyyat sistemi
TÜBİTAK tərəfindən Linux emeliyyat sistemi əsasında hazırlanmış yeni bir emeliyyat sistemidir. Tez qurula bilən, asanlıqla istifadə edilən və çox dilli dəstək təklif edən bir emeliyyat sistemidir. Pardusun indiyə qədər yayımlanan 5 əsas versiyası var. Bunlara əlavə olaraq 2 korporativ versiyası var.
Android əməliyyat sistemi
Google şirkəti və bir çox fərqli inkişaf etdirici tərəfindən buraxılan Linux əsaslı mobil emeliyyat sistemidir. Android emeliyyat sistemi mobil cihazlar və mobil telefonlar üçün hazırlanmış açıq mənbəli mobil proqramdır. Bu gün milyonlarla Android proqramı mövcuddur. Google Play Store, Google tərəfindən yaradılan və idarə olunan bir Android proqram mağazasıdır. Son məlumatlara görə dünyada ən çox istifadə edilən mobil emeliyyat sistemidir.
İOS əməliyyat sistemi
Apple şirkətinin IPhone markalı smartfonlar, iPad markalı tabletlər və Mac OS emeliyyat sisteminə əsaslanan iPod Touch üçün istehsal etdiyi mobil emeliyyat sistemidir. Bu gün ki texnologiyanın lüks və tərəqqisini izləmək çətin olan yenilikləri aşkar etmək;Rəqib texnoloji proqramla əl-ələ verən İOS əməliyyat sistemi Linux əsaslı bir emeliyyat sistemidir.
