Mutizim nədir? Mutizim 4 8 yaş uşaqlar arasında rast gəlinən "Susqunluq" kimi adlandırılan psixi və emosional haldır.
Latınca “mutus” sözündən gələn mutizm “səssiz” deməkdir. Mutizm adətən uşaqlıqda özünü göstərən bir xəstəlikdir. Ona görə də buna uşaqlıq xəstəliyi də deyirlər. Bu pozğunluq müxtəlif yollarla özünü göstərə bilər. ƏSASƏN İKİ QRUPA BÖLÜNÜR
SELEKTİV ( seçmə) MUTİZM və TOTAL MUTİZM (ümumi sükut, danışma).
SELEKTIV MUTIZM NƏDİR?
Mutistik uşaqlar danışıq qabiliyyətinə malikdirlər. Lakin onlar bu qabiliyyəti onlara tanış olmayan mühitlərdə, müəyyən yerlərdə və ya müəyyən insanlara qarşı göstərə bilməzlər.
Onlar lal, səssiz, daha soyuq olurlar və nəticədə yalnız jest və mimika və ya yazılı ünsiyyətə müraciət edirlər.Uşaqlar üçün
bağçaya və ya məktəbə başlamaq narahat edici bir vəziyyət kimi qəbul edilə bilər. Ola bilər ki, bəzi uşaqlar (bağçaya) getdikləri ilk gündə bir kəlmə də demirlər. Bu vəziyyəti mütləq nitq problemi kimi qəbul etmək lazım deyil. Bunun “problem” sayılması üçün problemin uzun müddət davam etməsi lazımdır. Normal şəraitdə bu müddət ən azı bir ay olmalıdır. Bu kontekstdə selektiv mutizmi yenidən və daha ətraflı şəkildə müəyyən etmək faydalıdır.
Uşaq və ya yeniyetmə bu mühitlərdə danışılan dildən kifayət qədər və ya tam istifadə etmə qabiliyyətinə malik olmasına baxmayaraq, müəyyən mühitlərdə və/yaxud müəyyən insanlara qarşı həmişəkindən daha uzun müddət danışmırsa və ya susarsa, bu şəxs selektiv mutizmdir.
Seçmə mutistik uşaqlar nitq qabiliyyətinə malikdirlər. Bununla belə, qeyd edildiyi kimi, onların müəyyən mühitlərdə və ya müəyyən qrupla danışması məhdudlaşdırılır. Amma bu hal uşağın özünü təhlükəsiz hiss etdiyi yaxın tanışlıq dairəsində göstərmir. Bu vəziyyət tez-tez ev şəraitində müşahidə olunur. Uşaq evdə sərbəst kimi danışır. Utancaqlıq və sya səssizlikdən əsər-əlamət belə yoxdur. Bəzən valideynlər deyir ki, məktəbdə heç danışmır. Məktəbdə də heç mənimlə də danışmır... Məktəbin qapısından çıxan kimi danışmağa başlayır... Müəllimlərin ona dediyi hər işdə iştirak edir, hər şeyi edir.lakin o, aktiv deyil, səsli yox sadəcə öz işini danışmadan başını tərpətməklə və ya işarə etməklə yerinə yetirir...
Bəzi məlum hallarda evdə uşağın tanımadığı insanlar olduqda və ya uşağın görmədiyi qohumları tez-tez ziyarətə gələndə uşaqların mutistik davranış nümayiş etdirdiyi müşahidə edilmişdir. Bunun səbəbi uşaqların bu insanları özlərinə yad insanlar kimi hiss etmələridir. Seçici mutizmi olan uşaqlar şüursuz olaraq danışdıqları insanları və ya özlərini ifadə etdikləri mühitləri seçirlər. Ümumiyyətlə, mühiti və ya insanı seçmək azadlığı yoxdur. Danışmadıqları mühitlərdə uşaqlar üz ifadələri və ya yazı ilə özlərini ifadə edirlər. Bununla belə, uşağın ümumiyyətlə özünü ifadə etmə tərzi, etibar etdiyi mühitlərdən kənarda olan pozğunluqdan ciddi şəkildə təsirlənə bilər. Məsələn, sükut mövzusu təqdim edildikdə, uşaq başını aşağı salar, bədənini yana çevirər və ya sərt şəkildə hərəkətsiz qala bilər.
Selektiv mutizm baş verdiyi yaş qrupuna görə iki qrupa bölünür.
Sükut 1-3və 3-5,yaşları arasında müşahidə edilirsə, buna erkən selektiv mutizm, 5;5 yaşdan başlayaraq müşahidə edilirsə, gecikmiş məktəb mutizmi də deyilir. Yaşlar arasında keçid, pozğunluğun uşağın həyatındakı dəyişikliklərin onun üçün "yeni" olduğunu və bu, onun "uyğunlaşmalı" və "inteqrasiya edilməli" olduğunu bildirir.
TOTAL MUTİZM isə adətən böyüklərdə müşahidə olunur. Selektiv mutizmdən fərqli olaraq, fərdlərin şifahi şəkildə ifadə etdiyi mühit, şəxs və ya şəxslər yoxdur. Bununla nəzərdə tutulan odur ki, total mutist olan insanlar həyatın heç bir sahəsində və təmasda olduqları heç kimlə (tanış və ya yad adam) danışmırlar. Əlaqə, əgər varsa, yalnız və yazılı şəkildə edilə bilər. Tam mutizm daha çox böyüklərdə qeyd edildiyi kimi görünür və psixoloji və ya psixiatrik səbəblərdən…
Müəllif : Camalova Fazilə
Uşaq Psixoloqu.
